Waarden zijn diepgevoelde wensen van mensen die niet snel veranderen. Ze geven aan wat mensen echt belangrijk vinden. Mensen hebben oneindig veel verschillende opvattingen over hun leefomgeving. Door te kijken naar de waarden die ten grondslag liggen aan die opvattingen is het mogelijk om die variëteit aan opvattingen beter te begrijpen en er op in te spelen in omgevingsbeleid.
Kenmerkend voor waarden is dat mensen er zelden expliciet over spreken. Waarden gaan verscholen in de argumenten die mensen aanvoeren bij een opvatting. Mensen zijn zich niet altijd bewust van hun waarden. Waarden zijn zo diepgeworteld in onze levenshouding dat ze als vanzelfsprekend zijn. Als een discussie moeilijk verloopt, als opvattingen botsen en als emoties hoog oplopen wordt vaak het beste zichtbaar welke waarden een rol spelen.
Waarden achter opvattingen leefomgeving
In de opvattingen van mensen over hun leefomgeving is een veertigtal waarden herkenbaar. Waarden die hun gevoel, hun wensen en hun gedrag ten aanzien van de leefomgeving verklaren. De morele sfeer waarin zo’n opvatting gevormd wordt en het morele fundament waarmee de onderliggende waarde nauw verbonden is, geeft duidelijk aan naar welke richting die diepgevoelde voorkeur uitgaat.
In de zesvoudige zeshoek hierboven zijn de veertig waarden samengebracht in een overzicht, geordend naar de morele sferen waarin die waarden gehanteerd worden. Dit overzicht biedt houvast voor het herkennen en formuleren van een argumentatie achter een opvatting over de leefomgeving.
Waardenkaarten
De waarden die ten grondslag liggen aan opvattingen over de leefomgeving zijn in kaart gebracht op de Waardenkaart Ruimtelijke Ordening, de Waardenkaart Natuur en de Waardenkaart Mobiliteit. Elke waarde wordt op die waardenkaarten benoemd met een woord. Daarbij is aangegeven met welk moreel fundament die waarde verbonden is. En bij elke waarde is een aantal kenmerkende voorbeeldzinnen gegeven waarin die waarde herkenbaar is.
Abstract, concreet, persoonlijk, collectief
Er bestaat een grote variëteit aan waarden. Meestal is een waarde een abstract levensprincipe, waaraan leefregels en procesafspraken kunnen worden ontleend. Solidariteit bijvoorbeeld, of autonomie. Waarden kunnen concreet zijn of in technische termen worden benoemd, zoals veiligheid of proportionaliteit. Daaraan kunnen normen of indicatoren verbonden zijn. Er zijn ook kenmerken van de leefomgeving die kunnen worden benoemd aan de hand van waarden en die mensen soms als intrinsieke waarden zien, zoals diversiteit. Sommige waarden zijn heel persoonlijk en gelden voor een individu, andere waarden zijn kenmerkend voor een collectief. De Waardenbeandering Leefomgeving richt de aandacht op de gehele variëteit aan waarden die aangetroffen kan worden in de opvattingen die er in de samenleving bestaan over de leefomgeving.
Enkele voorbeelden:
Veiligheid Een collectieve waarde. Ligt ten grondslag aan kerntaken van de overheid in de leefomgeving: sterke dijken, strenge regels voor industrie. Wordt gehanteerd voor vraagstukken in de morele sfeer van kwetsbaarheden.
Proportionaliteit Proceswaarde. Wordt gehanteerd in vraagstukken uit de morele sfeer van verdeling. Concreet te maken in spelregels over hoe rechten op ruimtegebruik worden verdeeld en om te bepalen aan wie en in welke mate de baten van een investering toekomen.
Orde Inhoudelijke waarde. Herkenbaar in vakmatige gehanteerde inrichtingsconcepten over de structuren en netwerken van de fysieke leefomgeving. Wordt toegepast op vraagstukken in de morele sfeer van gezagsverhoudingen.
Pracht Abstracte waarde die onder ander tot uiting komt in opvattingen over vormgeving van gebouwde omgeving, landschap en natuur. Kenmerkend voor vraagstukken in de morele sfeer van ideaalbeelden. De zuiverheid van het ideaal domineert de oordeelsvorming.
Klik, download en vind alle informatie over morele sferen en waarden in het overzicht op: Informatieblad II Morele Sferen & Waarden.